2003'te 17. baskısı Tekin Yayınevince yayımlanan Devlet Ana Kemal Tahir'in önemli tarihsel romanlarındandır. 600 sayfalık yapıtta "Osmanlının Kuruluşu" anlatılır. Bir konuşmada yazar bu yapıta başlamadan bir iki yüz tarih kitabı okuduğunu söyler.
Önemli bir ön çalışmadan sonra kotarılır roman. Kemal Tahir'in öteki romanlarında olduğu gibi bunda da çok sayıda roman kişisi vardır: Şövalye Notüs Gladyüs, Mavro, Ertuğrul, Osman, Demircan, Edebali, Yunus Emre, Ahiler, Keşiş Benito, Uranha, Kerim Çelebi, Ahi Bayhoca, Melik Bey, Bacı Bey, Aslıhan, Orhan Bey, Hop Markos, Ermeni Toros, Dündar Alp, Daskalos, Nakip Hasan Efendi, Kamagan Derviş, Kaplan Çavuş...
Kemal Tahir tüm romanlarında olduğu gibi Devlet Ana'da da roman kişilerine "okuyucuya aktaracağı" düşünceleri, tezleri giydiriyor... Onun roman anlayışı böyle. Roman kişilerini de böyle kurguluyor. "Verimli topraklara sahip olana yarar Anadolu... Tükenmez insan kaynağıdır, insanın zanaatı da göründüğü gibi köylülük değildir, devlet kuruculuğudur."
Kemal Tahir Yorgun Savaşçı'da Cumhuriyet'in kuruluş öyküsünü, Kuvayı Milliye'nin kök salma dönemini anlatır. Yazar bu romanla Cumhuriyet Gazetesinin geleneksel ödülü, Yunus Nadi Roman Ödülü'nü almıştır. Devlet Ana'nın da Türk Dil Kurumu Roman Ödülü'nü aldığını belirteyim.
500 sayfaya yakın romanda Kemal Tahir anlattığı konuya uygun roman kişileri yaratmıştır: "Cehennem Topçu dedikleri Yüzbaşı Cemil", Neriman, Enver, Nazmi, Reşit Bey, Faruk, Arap Maksut, Doktor Münir, Halil Paşa, Patriyot, Selime, Tayyar, Parlak Haşan, Teğmen Selim, Naci Bey, Kamil Bey, Bekir Sami Bey, Köylüler, Muhtar, Nuri Bey...
Yakın tarihimizle ilgili önemli bir olayın romanıdır Kurt Kanunu. Roman Mustafa Kemal Atatürk'e düzenlenecek "İzmir Suikasti'nin romanıdır.
Romanda yer alan kişiler gerçek yaşamdan alınan kişilerdir. Yorgun Savaşçı'da da, Devlet Ana'da da gerçek yaşamdan alınan kişilerin olduğunu anımsarsak yazar tarihsel romanlarında gerçek kişileri roman kişilerine dönüştürüyor. Yapıtta sosyal, siyasal "gruplar", Anadolu insanı, bu insanların davranışları... "Kemal Tahir'ce" irdelenir.
İttihatçıların ünlü fedailerinden Abdülkerim Bey, Ziya Hurşit, Laz İsmail, Gürcü Yusuf, Naciye Sultan, Camgöz Halil, Mebus Şükrü Bey, Mebus Abidin, Baytar Rasim, Sarı Efe Edip,
Kara Kemal, Kazım Karabekir Paşa, Ali Fuat Paşa, Refet Paşa, Cafer Tayyar Paşa, Mersinli Cemal Paşa, Sabit Bey, Canpulat Bey, Emin Bey, Perihan Hanım... Kurt Kanunu'nun önemli kişileri.
Kemal Tahir, "Esir Şehir” dizisinin ilk romanı "Esir Şehrin Mahpusu'nda harp
divanında yedi yıl alan Kamil Bey'i anlatır. Kamil Bey cezaevindedir. Esir şehir İstanbul'dur. Anadolu'daysa kurtuluş Savaşı umutla sürmektedir. Tutukevi Kamil Bey'e iyi niyetli sandığı kimi kişilerin ne denli kaypak, ne denli iki yüzlü olduklarını öğretecektir.
1920'lerdeki işgal İstanbul'unun görüntüsü, eğlence ortamları içinde çürümelerle, yozlaşmalarla anlatılır. Kamil Bey'in en yakınları bile bu olumsuzlukların içindedir. Bunalıma düşse de kurtuluşu, umudu "Kurtuluş Savaşı"na bağlayacak, "dışardaki" yakınlarıyla bağını kesecektir.
Kamil Bey romanın birinci kişisidir. Gardiyan İbrahim, Müdür Bey, Amcabey, Vahap Onbaşı, Lazoğlu, Zekeriya Hoca, Osman Ağa, Fayrap Ömer, Pandali, Laz Ali, Paytoncu Parlak Osman, Meydancı, Binbaşı, Arif Bey, Fatma Hanım, Nuh Bey, Nermin... Kamil Bey'in çevresindeki kişilerdir.
"Esir Şehir" dizisinin ikinci yapıtı "Esir Şehrin İnsanları'nda "İşgal İstanbul'u'nun yaşayanları anlatılır. Çok umutsuz koşullarda bile kurtuluş savaşını benimsedikleri anlatılır.
Kamil Bey, Nermin, Hala Hanım, Cemil Bey, Fuat Mahir Bey, Suat Bey, Avukat, İhsan, Nedime, İzmirli Niyazi Efendi, Ahmet, Ramiz... Romanın önemli kişilerinden...
Son yıllarda AYT yazın sorularında romanların konuları, kişileri... test uygulayımı içinde sorulmakta. Bir ders saatine Kemal Tahir'i sığdırmaya çalıştık...